குதிரைமலை குதிரை சிலையின் பின்னால் இருக்கும் மர்மங்கள் குதிரைமலை என்பது புத்தளம் மாவட்டத்தில் வில்பத்து தேசிய பூங்காவிற்குள் அமைந்துள்ள அழகிய கடற்கரை பிரதேசமாகும். கடலுக்குள் ஒரு புள்ளியைப் போன்ற பீடபூமியாக இருந்த குதிரைமலையைச் சுற்றிப் பல புராணக்கதைகள் பின்னப்பட்டிருக்கின்றன.அதன் புவியியல் இருப்பிடமும் தனித்துவமானது. வில்பத்துக்கு வரும் இயற்கையை விரும்பும் மக்கள் இன்றும் குதிரைமலையின் வினோதத்தை காண செல்கின்றனர்.கொழும்பில் இருந்து 200 கிலோமீற்றர் தொலைவில் வில்பத்து தேசிய பூங்காவின் மேற்கு முனையில் அமைந்துள்ள குதிரைமலை, புத்தளம் மாவட்டத்தின் மேல் எல்லையில் அமைந்திருந்தது. கடலுக்குள் துருத்திக்கொண்டிருக்கும் ஒரு புள்ளியைப் போன்ற ஒரு அடையாளமாக இது உள்ளது. பழங்காலத்தில் அருகில் சிறிய கப்பல்கள் செல்ல ஏற்ற துறைமுகம் இருந்ததாகவும் கூறப்படுகிறது. பழங்காலத்திலிருந்தே அரேபிய வணிகர்கள் கப்பல்களில் இப்பகுதிக்கு வந்து முத்து உள்ளிட்ட வணிகப் பொருட்களைப் பெற்றுள்ளனர்.அரபுக் கல்லறை என்று சொல்லப்படும் நினைவுச் சின்னமும் உள்ளது.  பல வரலாற்று விழுமியங்களைக் கொண்ட குதிரைமலையைக் குறிக்க தம்பபன்னி, தம்மன்னாவா, அஷ்வ காந்தா, போர்ச்சுகல் விரிகுடா, ஹிப்போரா போன்ற பல்வேறு பெயர்கள் பயன்படுத்தப்பட்டுள்ளதாக வரலாற்று ஆதாரங்கள் தெரிவிக்கின்றன. மண் சிவப்பு நிறத்தில் இருப்பதால் நம் நாடு தம்பபன்னி என்று அழைக்கப்பட்டது என்று கூறப்படுகின்றது. முன்பொரு காலத்தில் குதிரைமலை முதல் வாங்கலை வரை முத்துத் தொழிலுக்குப் புகழ்பெற்ற பிரதேசமாக இருந்தது. ஆங்கிலேயர் காலத்திலும் அங்கு முத்து டைவிங் நடைமுறையில் இருந்தது.கிரேக்க பிளினியின் அறிக்கையின்படி, கி.பி 41 - 54 க்கு இடையில், குதிரைமலை பகுதி ஹிப்போரஸ் என்று அழைக்கப்பட்டது. குதிரை மலை என்று பொருள். கி.பி 45 இல், ரோமானியப் பேரரசர் கிளாடியஸ் சீசரின் வரி வசூலிப்பவர், இந்தியப் பெருங்கடலில் பயணம் செய்தபோது, ​​பருவக்காற்றில் சிக்கி இங்கு நிறுத்தப்பட்டார். அங்கு அவர் ஹிப்போரஸ் என்று அறிமுகப்படுத்தப்படுகிறார்.அப்போது நம் நாட்டை ஆண்ட மன்னன் இந்த வரி வசூலிப்பவரிடம் இருந்த அனைத்து பொருட்களையும் கைப்பற்றி பறிமுதல் செய்துள்ளார். ஆனால் பேரரசர் சீசர் மற்றும் ரோமின் பொருளாதார முன்னேற்றம் பற்றி கேள்விப்பட்ட மன்னர் இந்த விருந்தினரை பணிவாக வரவேற்று இரு நாடுகளுக்கும் இடையே வர்த்தக ஒப்பந்தம் ஏற்பட ஏற்பாடு செய்ததாக கூறப்படுகிறது.கி.மு 543 இல் ஆரியகமனாவின் வருகையைக் குறிக்கும் வகையில் இளவரசர் விஜயா மற்றும் அவரது பரிவாரங்கள் இலங்கையில் தரையிறங்கிய இடமாகவும் குறித்த  பகுதி கருதப்படுகிறது. அதைச் சுற்றிப் பரவி வரும் குவேனியா தொடர்பான கதைகளும் துணை நிற்கின்றன. இளவரசர் விஜயா (கி.மு. 543-505) மற்றும் அவரது குழுவினர் இந்தியாவின் சுப்பராகா துறைமுகத்தை விட்டு வெளியேறி இலங்கையில் உள்ள தம்பபன்னிக்கு சென்றதாக மகாவம்சத்தில் தெரிவிக்கப்பட்டுள்ளது.கப்பலில் இருந்து இறங்கியவர்கள் மணலில் கிடப்பதாகவும், அவர்களின் கைகள் பூமியின் செப்பு நிறமாக இருந்ததாகவும், அதனால் அவர்கள் இந்நாட்டில் தம்பபன்னிய என அழைக்கப்பட்டதாகவும் மகாவம்சத்தில் குறிப்பிடப்பட்டுள்ளது. குதிரைமலை நிகழ்வில் தம்பபண்ணை அமைந்திருந்ததாக பலர் குறிப்பிடுகின்றனர். இப்பகுதியில் காணப்படும் மண் அடர் சிவப்பு நிறத்தில் இருந்து தாமிர நிறம் வரை மாறுபடும்.கருவறையில் உள்ள காளிவில்லுக்கு அருகில் உள்ள காட்டில் உள்ள இந்த கல் தூண்கள் குவேணி மாளிகை என்று புராணம் கூறுகிறது. சில கற்கள் தரையில் விழுந்துள்ளன. மெருகேற்றும் கரடுமுரடான கல் தூண்கள் அவை. இது எந்த இடிபாடுகள் என்று சரியாகச் சொல்வது கடினம்.இன்றும் அதைச் சுற்றி கபுகிஞ்சா மரங்கள் இருப்பதாகச் சொல்லப்பட்டாலும்,குவேனியாவுடன் இணைவதற்கு இது ஒரு அடிப்படையா என்று பார்க்க முடியாது.1923 ஆம் ஆண்டில்,  குதிரைமலைக்கு கீழே மற்றொரு புதைக்கப்பட்ட நகரத்தின் தடயங்கள் காணப்பட்டதாக புரோஹியர் குறிப்பிடுகிறார். பழைய அங்குல வரைபடத்தில்,  அந்த இடம் பழைய துறைமுகம், கிணறு மற்றும் இடிபாடுகள் என குறிக்கப்பட்டுள்ளது.செப்பு மணல், சிவப்பு களிமண் மண் மற்றும் கடலுக்கு அருகில் உள்ள உயரமான நிலப்பரப்பு ஆகியவை இங்கு ஒரு சிறப்பு நிலப்பரப்பு ஆகும். அம்பாந்தோட்டை உஸ்ஸங்கொடையிலும் இதே போன்ற ஒரு இடத்தைக் காணலாம். இங்குள்ள மண் அடர் சிவப்பு மற்றும் செம்பு நிறத்திற்கு மண்ணில் உலோகங்கள் இருப்பதால் தான். புவியியலாளர்கள் உலோகம் தாங்கும் மண் மேற்பரப்புக்கு வருவதற்கு இரண்டு வழிகள் உள்ளன என்று கூறுகின்றனர்.  ஒன்று எரிமலை வெடிப்பின் போது, இரண்டாவது விண்கல் மோதலில் உள்ளது. இங்கு விண்கல் மோதியுள்ளதாக சமஹன்ருவில் வெளியாகியுள்ளது. இரும்புத் தாதுக் கட்டிகள் போன்ற பல பாறைத் தொகுதிகள் உள்ளமை குறிப்பிடத்தக்கது.